Hát ru dân gian

Cái cò
À à ời! À à ơi!  Cái Cò đi đón cơn mưa
Tối tăm mù mịt ai đưa cò à về.
Cò về thăm quán cùng quê
Thăm cha thăm mẹ cò về thăm anh!
À à ời, à á à ơi!
Cái Cò, cái Vạc, cái Nông
Sao mày giẵm dẽ lúa ông vậy Cò?
Không không tôi đứng trên bờ
Mẹ con nhà Vạc đổ thừa cho tôi.
Chẳng tin ông cứ hỏi đòi
Mẹ con nhà nó còn ngồi ở kia.À à ời, à à ơi!
Con cò bay bổng bay la
Bay từ ngọn gạo bay ra cánh đồng.
Chân trời thẳm lúa mênh mông
Cò bay mỏi cánh, sao không thấy bờ.
Cò ơi ta bảo thân cò
Cánh kia có mỏi cho nhờ đậu vai.
Thôn ta hợp tác lâu rồi
Lúa ta chen đứng, chen ngồi lên nhau.
Bờ ta phá bỏ từ lâu
Lúa thêm chố đứng, còn đâu chỗ cò!À à ời, à à ơi!
Cái cò mày đi ăn đêm
Đỗ phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi ông vớt tôi vào.
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con
À à ời, à à ơi!
Con cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng, tiếng khóc nỉ non.
Nàng về nuôi cái cùng con
Để anh đi học nước non Cao Bằng…
À à ời, à à ơi!
Cái cò đậu cọc bờ ao
Cái cô yếm đào lấy chú tôi chăng?
Chú tôi hay tửu, hay tăm
Hay nước chè đặc, hay nằm ngủ trưa.
Ngày thời luống những ngày mưa
Đêm thời luống những đêm thừa trống canh.

Rủ nhau đi bẻ dành dành

À à ời, à á à ơi!
Dành dành chẳng bẻ, bẻ cành mẫu đơn.
Biết rằng ai kém ai hơn
Biết đâu sang trọng gặp cơn mưa nguồn.

Gió đưa rĩu rịt cành tre
Em ngồi tựa cửa bên thềm quay tơ.
Đời người được mấy giấc mơ
Chàng mơ chinh chiến, em mơ bóng chàng.

Chàng đi xây dựng ngai vàng
Vì dân, vì nước, vì chàng, vì em.
Lửa hồng còn cháy trong tim
Giặc kia còn muốn chôn vùi quân ta.
Quân ta quyết chí một lòng
Đánh tan giặc Pháp xóm làng yên vui.

Lời ru của mẹ
À à ời, à à ơi!
Mẹ ru con thuở còn thơ
Lời ru của mẹ rõ ràng đêm qua.
Ru con mắt mẹ mờ xa
À ơi tiếng mẹ mặn mà trong con.Bồng bồng mẹ bế con sang
Đò dọc quan cấm, đò ngang quan chèo.
Muốn sang thì bắc cầu kiều
Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy.

Con ngoan con ngủ đi con
Để mẹ gánh nước mở bành con voi
Muốn coi lên núi mà coi
Coi bà Triệu tướng, cưỡi voi đánh cồng.

Có con phải khổ vì con
Có chồng phải gánh giang sơn nhà chồng.
Có chồng chẳng được đi đâu
Có con chẳng được đứng lâu cùng người.

Chồng em là lính anh hào
À à ời, à à ơi!
Anh đi em ở lại nhà
Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương.
Mẹ già một nắng hai sương
Anh đi một bước trăm đường xa xôi.
Tiền phương anh chẳng quản chi
Hậu phương em có ngại gì gian nan.

Bao giờ mảnh ruộng ngoài đồng
Mảnh cao khó nước em trồng ngô khoai.
Lại thêm ít đậu bên ngoài
Ít rau, ít sắn với vài luống bông.

Chồng em là lính anh hào
Vậy anh phải quyết nêu cao tinh thần.
Biết bao người sống chết cùng đi
Chàng đừng tơ tưởng ái tình lả lê.

Làm trai quyết chí cho bền
Đánh tan giặc Pháp mới về quê hương.
Anh đi đánh bắc dẹp đông
Bao giờ độc lập thành công anh về.

Bồng bồng
À à ời! À à ơi!  
Bồng bồng cõng chồng đi chơi
Đi đến lỗ lội đánh rơi mất chồng.
Ai ơi cho tôi mượn cái gầu sòng
Tôi múc nước cạn, tôi cõng chồng tôi lên.

Thằng Cuội
À à ời! À à ơi!  

Thằng Cuội ngồi gốc cây đa
Để trâu ăn lúa gọi cha ời ời.
Cha còn cắt cỏ trên đồi

Mẹ còn cỡi ngựa đi mời quan viên.

 Khuyên vợ quay về
À à ời! À à ơi!  Đầu năm giáp tết cửu niên
Anh đề mấy chữ gửi liền thăm em.
Suy đi tính lại mà xem
Em đi sáu tháng lại thèm (thêm) một năm.

Em tham tiền chục bạc trăm
Mà em bỏ ngãi đạo làm phu thê.
Vợ chồng đầu ấp má kề
Sao em lỡ bỏ phu thê ở đời.

Đau lòng anh lắm em ơi
Con em còn bé em thời tính sao?
Em đi vinh hiển nơi nao
Con em thương nhớ khát khao gầy mòn.

Anh đây ngậm những bồ hòn
Ngày ngày còn những ôm con khóc thầm.
Vậy mà em chẳng động tâm
Mà em vui thú ăn làm sao yên.

Vì rằng có phải đường liền
Thì anh chắp cách bay lên bây giờ.
Ôm con ra đứng đầu cầu
Sông bao nhiêu nước dạ sầu bấy nhiêu.

Lòng anh đau đớn trăm chiều
Ai trông thấy trẻ cũng yêu bế bồng
Sao thấy chồng mà không thấy vợ
Bề bồng lấy con?

Bây giờ nước mắt bằng non
Thân anh gà trống nuôi con một mình.
Em về đoàn tụ gia đình
Cho con có mẹ, cho anh có làng.

Đỗ Văn Kiếng

RU CON TỪ CA DAO LAO ĐỘNG

Tát nước đầu đình
Hôm qua tát nước đầu đình
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Em được thì cho anh xin
Hay là em để làm tin trong nhà.
Áo anh sứt chỉ đường ta
Vợ anh chưa có mẹ già chưa khâu
Áo anh sứt chỉ đã lâu
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng.
Khâu rồi anh sẽ trả công
Đến khi lấy chồng anh sẽ giúp cho
Giúp cho một nắm xôi vò
Một con lợn béo một vò rượu tăm.
Giúp cho đôi chiếu em nằm
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo
Giúp em quan tám tiền treo
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau.Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề
Trông trời trông đất, trông mây
Trông mưa trông nắng trông ngay trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời êm bể lặng mới yên tấm lòng.Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây, trâu đấy ai mà quản công
Bao giờ cây lúa còn bông
Thời còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn.

Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.

 Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.

Ứng xử

Trách người một, trách ta mười
Bởi ta bạc trước, cho người tệ sau.

Khi giàu chẳng có đỡ ai
Đến khi hoạn nạn chẳng ai đỡ mình.

Chim quyên nó đậu bụi riềng
Dẫu bà con ruột, không tiền cũng xa.

Chim khôn hót tiếng rành rành

Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.

Đất tốt trồng cây rườm rà

Những người thanh lịch nói ra dịu dàng.

Người thanh tiếng nói cũng thanh

Chuông kêu chuông đánh bên thành cũng kêu.

Lời nói chẳng mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.

Nói lời phải giữ lấy lời

Đừng như con bướm đậu rồi lại bay.

Hạt tiêu nó bé cay cay
Đồng tiền nó bé, nó hay cửa quyền.

Anh em chín họ mười đời
Hai người cùng có, chẳng rời nhau ra.

Chị em cùng khúc ruột rà
Kẻ giàu người khó, họ xa tám đời.

Đồng tiền không phấn không hồ
Sao mà khéo điểm, khéo tô mặt người.

Vai mang túi bạc kè kè
Nói quấy nói quá, chúng nghe rầm rầm.

Giàu cha giàu mẹ thì mừng
Giàu cô giàu bác, thì đừng có trông.

Nghèo nhân nghèo nghĩa thì lo

Nghèo tiền nghèo bạc chả cho là nghèo.
Khó mà biết lẽ biết lời
Biết ăn biết ở, hơn người giàu sang.  

Tốt gỗ hơn tốt nước sơn
Xấu người đẹp nết, còn hơn đẹp người.

Nâu sòng nào quản khen chê
Lành thì cho sạch, rách thì cho thơm.

Thói đời hay chuộng bề ngoài
Nào ai ai đã, biết ai hơn nào.

Ai ơi gương bể khó hàn
Chỉ đứt khó nối, người ngoan khó tìm.  

Nước trong ai chẳng rửa chân
Hoa thơm ai chả tới gần gốc cây.

Thà rằng ăn nửa quả hồng
Còn hơn ăn cả chùm sung chát lè.

Đừng ham của rẻ của ôi
Những của đầy nồi là của chẳng ngon.

Trăm năm bia đá thì mòn
Ngàn năm bia miệng hãy còn trơ trơ.

Ăn lắm thì hết miếng ngon
Nói lắm thì hết, lời khôn hoá rồ.

Rượu lạt uống lắm cũng say
Người khôn nói lắm, dẫu hay cũng nhàm.

Khôn ngoan chẳng lựa nói nhiều
Người khôn mới nói nửa điều đã khôn.

Kim vàng ai nỡ uốn câu
Người khôn ai nỡ nói nhau nặng lời.

Hoa thơm ai nỡ bỏ rơi
Người khôn ai nỡ nặng lời với ai.

Người khôn ăn miếng thịt gà,
Tuy rằng ăn ít nhưng mà ngon lâu.

Người dại ăn trái bồ nâu,
Ăn nói bĩnh bầu chẳng biết mùi ngon.

Người khôn chưa đắn đã đo
Chưa đi đến bể đã dò nông sâu.

Hoa thơm ai chẳng nâng niu
Người khôn ai chẳng kính yêu mọi bề. 

Người đời phải xét thiệt hơn
Đừng nghe tiếng sáo tiếng đờn mà sai.

Vàng sa xuống giếng khôn tìm
Người sa lời nói như chim xổ lồng.

Nói chín thì nên làm mười
Nói mười làm chín, kẻ chê người cười.

Thương nhau nước đục cũng trong
Ghét nhau nước chảy giữa dòng cũng dơ.

Thương nhau trái ấu cũng tròn
Ghét nhau cả đến bồ hòn cũng vuông.

Yêu nhau cau sáu bổ ba
Ghét nhau cau sáu bổ ra làm mười.

Thương ai thương cả đường đi
Ghét ai ghét cả tông chi họ hàng.

Cây cao thì gió càng lay
Càng cao danh vọng càng dày gian nan.

Cái vòng danh lợi cong cong
Kẻ hòng ra khỏi, người mong nhảy vào.

Sự đời nghĩ cũng nực cười
Một con cá lội mấy người buông câu.

Làm trai cho đáng nên trai
Xuống Đông, Đông tĩnh, lên Đoài, Đoài tan.

Con ơi, mẹ bảo con này
Học buôn học bán, cho tày người ta.

Con đừng học thói chua ngoa
Họ hàng ghét bỏ, người ta chê cười.

Dù no dù đói cho tươi
Khoan ăn bớt ngủ, là người lo toan.

 Phòng khi đóng góp việc làng
Đồng tiền bát gạo, lo toan cho chồng.
Trước là đẹp mặt cho chồng
Sau là họ mạc cũng không chê cười. 

 Gió đưa cây cửu lý hương
Xa cha, xa mẹ, thất thường bữa ăn.

Gió đưa cây cải về trời

Rau răm ở lại chịu lời đắng cay.

Sầu riêng cơm chẳng muốn ăn
Đã bưng lấy bát lại dằn xuống mâm.

Ai ơi đừng chóng chớ chày
Có công mài sắt có ngày nên kim.

Cơm cha, áo mẹ, công thầy,
Gắng công mà học, có ngày thành danh.

Trèo lên cây bưởi hái hoa,
Trèo lên cây bưởi hái hoa,
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân.
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc,
Em đã có chồng, anh tiếc lắm thay!
– Ba đồng một mớ trầu cay,
Sao anh không hỏi những ngày còn không?
Bây giờ em đã có chồng,
Như chim vào lồng, như cá cắn câu.
Cá cắn câu, biết đâu mà gỡ,
Chim vào lồng, biết thuở nào ra?

Ca dao ngược
Bước sang tháng sáu giá chân
Tháng chạp nằm trần bức đổ mồ hôi
Con chuột kéo cày lồi lồi
Con trâu bốc gạo vào ngồi trong cong
Vườn rộng thì thả rau rong
Ao sâu vãi cải lấy ngồng làm dưa
Đàn bò đi tắm đến trưa
Một đàn con vịt đi bừa ruộng nương
Voi kia nằm dưới gậm giường
Cóc đi đánh giặc bốn phương nhọc nhằn
Chuồn chuồn thấy cám liền ăn
Lợn kia thấy cám nhọc nhằn bay qua
Bao giờ cho đến tháng ba
Ếch cắn cổ rắn tha ra ngoài đồng
Hùm nằm cho lợn liếm lông
Một chục quả hồng nuốt lão tám mươi
Nắm xôi nuốt trẻ lên mười
Con gà nậm rượu nuốt người lao đao
Lươn nằm cho trúm bò vào
Một đàn cào cào đuổi bắt cá rô
Thóc giống cắn chuột trong bồ
Một trăm lá mạ đổ vồ con trâu
Chim chích cắn cổ diều hâu
Gà con tha quạ biết đâu mà tìm.

Tự tình
Bây giờ mận mới hỏi đào
Vườn hồng đã có lối vào hay chưa?
Mận hỏi thì đào xin thưa:
Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào.Trên trời có đám mây xanh
Ở giữa mây trắng chung quanh mây vàng
Ước gì anh lấy được nàng
Để anh mua gạch Bát Tràng về xây.

Bầm ơi!
À à ời! À à ơi!
Ai về thăm mẹ quê ta
Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm…
Bầm ơi có rét không bầm!
Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn
Bầm ra ruộng cấy bầm run
Chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non
Mạ non bầm cấy mấy đon
Ruột gan bầm lại thương con mấy lần.
Mưa phùn ướt áo tứ thân
Mưa bao nhiêu hạt, thương bầm bấy nhiêu!
Bầm ơi, sớm sớm chiều chiều
Thương con, bầm chớ lo nhiều bầm nghe!
Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm…                                               Tố Hữu, 1948

Nhớ Việt Bắc

Mình về mình có nhớ ta?

Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng.
Mình về mình có nhớ không?
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn.

Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…

Mình đi, có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù?
Mình về, có nhớ chiến khu
Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai?
Mình về, rừng núi nhớ ai
Trám bùi để rụng, măng mai để già
Mình đi, có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son
Mình về, còn nhớ núi non
Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh
Mình đi, mình có nhớ mình
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa?

Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh
Mình đi, mình lại nhớ mình
Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu…
Nhớ gì như nhớ người yêu
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
Nhớ từng bản khói cùng sương
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về.
Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia sông Ðáy, suối Lê vơi đầy
Ta đi, ta nhớ những ngày
Mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi…

Thương nhau, chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng
Nhớ người mẹ nắng cháy lưng
Ðịu con lên rẫy bẻ từng bắp ngô
Nhớ sao lớp học i tờ
Ðồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo.
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa…

Ta về, mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Ðèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hoà bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.

Nhớ khi giặc đến giặc lùng
Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây
Núi giăng thành luỹ sắt dày
Rừng che bộ đội rừng vây quân thù
Mênh mông bốn mặt sương mù
Ðất trời ta cả chiến khu một lòng.

Ai về ai có nhớ không?
Ta về ta nhớ Phủ Thông, đèo Giàng
Nhớ sông Lô, nhớ phố Ràng
Nhớ từ Cao-Lạng nhớ sang Nhị Hà…
Những đường Việt Bắc của ta
Ðêm đêm rầm rập như là đất rung

Khuyên chồng
À à ời, à á à ơi!
Tối qua gió lọt cửa ngoài
Lắng nghe văng vẳng tiếng ai khuyên chồng.
Đố ai quét sạch là rừng
Để ta khuyên gió, gió đừng lay cây.Từ ngày có nạn giặc Tây
Ra đi chẳng định những ngày hồi hương.
Đến nay trọn bốn năm trường
Ôm con thiếp chịu phòng không một mình.

Vì dân, vì nước, vì chàng, vì em.
À à ời, à á à ơi!Chiều về gió lạnh cõi lòng
Chim loan đón gió, bốn phương lạnh lùng.
Thương người chiến sỹ anh hùng
Xông pha bom đạn mịt mùng biển khơi.
Ra đi thời chẳng tiếc đời
Vì non, vì nước, vì chàng, vì em.

Bây giờ trên khắp nước non
Giặc Tây thua chạy chẳng còn một tên.
Bây giờ tổ quốc bình yên
Gia đình sum họp hiển vinh suốt đời.

À à ời! À à ơi!   

Con ong làm mật yêu hoa
Con cá bơi yêu nước, con chim ca yêu trời.
Con người muốn sống con ơi
Phải yêu đồng chí, yêu người anh à em.
Một ngôi sao chẳng sáng lên
Một bông lúa chín chẳng lên mùa vàng.
Một người đâu phải nhân gian
Sống trong một đốm lửa tàn mà thôi.

Thằng Bờm
À à ời! À à ơi!  

Thằng bờm có cái quạt mo
Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu.
Bờm rằng Bờm chẳng lấy trâu
Phú ông xin đổi ao sâu cá mè.
Bờm rằng Bờm chẳng lấy mè
Phú ông xin đổi một bè gỗ lim.
Bờm rằng bờm chẳng lấy lim
Phú ông xin đổi đôi chim đồi mồi.
Bờm rằng Bờm chẳng lấy mồi
Phú ông xin đổi nắm xôi Bờm cười!

Ru con
À à ời! À à ơi!  
Hè lặng rồi cả tiếng con ve
Con ve cũng mệt vì hè nắng à oi.
Mẹ em cất tiếng à ơi
Kĩu cà kĩu kịt mẹ ngồi mẹ ru.
Lời ru có gió mùa thu
Bàn tay mẹ quạt mẹ đưa gió về.
Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.

Cáo và ong
À à ời! À à ơi!  
Con cáo và tổ ong
Tổ ong lủng lẳng trên cành
Trong đầy mật ngọt ngon lành lắm thay.
Cáo già nhè nhẹ lên cây
Định rằng lấy được ăn ngay cho giòn.
Ong thấy cáo muốn cướp con
Rủ nhau xúm lại vây tròn cáo ta.
Châm đầu, châm mắt cáo già
Cáo già đau quá phải sa xuống rồi.
Ong kia yêu giống yêu nòi
Đồng tâm hợp lực đuổi loài cáo đi.

Mèo thăm chuột
À à ời! À à ơi!  
Chú mèo mà trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà.
Chú chuột đi chợ đồng xa
Mua mắm, mua muối về cúng cha chú mèo.

Cái bống
À à ời! À à ơi!  
Cái bống là cái bống bang
Khéo sảy, khéo sàng cho mẹ bống nấu cơm.
Mẹ bống đi chợ đồng xa
Bống ra gánh đỡ chạy cơn mưa rào.

Bà còng
À à ời! À à ơi!  

Bà còng đi chợ trời mưa
Cái tôm, cái tép đi đưa bà còng.
Đưa bà qua quãng đường đông
Đưa bà về tận ngõ trong nhà bà.
Tiền bà trong túi rơi ra
Tép tôm nhặt được trả bà mua rau.

Người lười
(Ca dao)
À à ời! À à ơi!  
Ăn no rồi lại nằm khèo
Nghe giục trống chèo bế bụng đi xem
Có làm thì mới có ăn
Không dưng ai dễ đem phần đến cho.

Vốn tôi có máu đau hàm
Cơm ăn thì đỡ việc làm thì đau.
Ăn thì chọn những miếng ngon
Làm thì chọn việc cỏn con mà làm.

Làm trai cho đáng nên trai
Khom lưng cố sức gánh hai hạt vừng.

Việt Nam đất nước ta ơi
 À à ời! À à ơi!
Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều
Quê hương biết mấy thân yêu
Bao nhiêu đời đã chịu nhiều thương đau
Mặt người vất vả in sâu
Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn
Ðất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu lửa lại vùng đứng lên
Ðạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa.
Việt Nam đất nắng chan hòa
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa trời xanh
Mắt đen cô gái long lanh
Yêu ai yêu trọn tấm tình thủy chung
Ðất trăm nghề của trăm vùng
Khách phương xa tới lạ lùng tìm xem
Tay người như có phép tiên
Trên tre lá cũng dệt nghìn bài thơ
Nước bâng khuâng những bến đò
Ðêm đêm còn vọng câu hò Trương Chi
Ðói nghèo nên phải chia ly
Xót xa lòng kẻ rời quê lên đường
Ta đi ta nhớ núi rừng
Ta đi ta nhớ dòng sông vỗ bờ
Nhớ đồng ruộng, nhớ khoai ngô
Bát cơm rau muống quả cà giòn tan…

                   (Nguyễn Đình Thi)

 Ứng xử

Hỡi cô tát nước bên đàng
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi…?
Hỡi cô cắt cỏ bên sông
Có muốn ăn nhãn thì lồng sang đây.Thân em như chiếc giường ngà
Anh như mảnh chiếu quăng ra giữa đường
Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.Thân em như củ ấu gai
Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen
Ai ơi nếm thử mà xem
Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi.

Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vừơn hoa
Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày.

Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu.

Chồng em áo rách em thương
Chồng người áo gấm xông hương mặc người.

Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon!

Ơn trời mưa nắng phải thì
Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu.

Công lênh chẳng quản bao lâu
Ngày nay nước bạc, ngày sau cơm vàng.

Cây xanh thì lá cũng xanh,
Cha mẹ hiền lành để đức cho con.

Trứng rồng lại nở ra rồng

Liu điu lại nở ra dòng liu diu.

Người đời hữu tử hữu sinh
Sống lo xứng phận, thác dành tiếng thơm.

Ai ơi cứ ở cho lành
Tu nhân tích đức để dành về sau.

Của đời muôn sự của chung
Hơn nhau một tiếng anh hùng mà thôi.

Sông sâu nước chảy đá mòn
Của kia ăn hết, nghĩa còn ghi xương

Ai mà phụ nghĩa quên công
Thì đeo trăm cánh hoa hồng chẳng thơm.

Thức đêm mới biết đêm dài
Ở lâu mới biết là người có nhân.

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
Năm canh chày, thức đủ năm canh.

Nuôi con cho được vuông tròn
Mẹ thầy dầu dãi, xương mòn gối long.

 Con ơi cho trọn hiếu trung
Thảo ngay một dạ, kẻo luống công mẹ thầy.

Uốn cây từ thuở còn non
Dạy con từ thuở con còn ngây thơ

Sinh con ai nỡ sinh lòng
Sinh con ai chẳng vun trồng cho con.

Công cha như núi thái sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.

Còn cha gót đỏ như son
Đến khi cha chết, gót con đen sì.

Thuyền không bánh lái thuyền quay
Con không cha mẹ, ai bày con nên.

Có cha có mẹ thì hơn
Không cha, không mẹ như đàn không dây.

Cá không ăn muối cá ươn
Con cãi cha mẹ trăm đường con hư.

Ơn cha nặng lắm cha ơi
Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang.

Thà ăn bát bột chà vôi
Còn hơn giàu có, mồ côi một mình.

Ngày nào em bé cỏn con
Bây giờ em đã lớn khôn thế này.

Cơm cha, áo mẹ, công thầy
Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao.

Lên cao mới biết non cao
Nuôi con mới biết công lao mẫu từ.

Tôm càng lột vỏ, bỏ đuôi
Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già

Mẹ già đầu bạc như tơ
Lưng đau con đỡ, mắt mờ con nuôi.

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ, ruột đau chín chiều

Ngó lên nuộc lạt mái nhà
Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.

Anh em nào phải người xa
Cùng chung cha mẹ, một nhà cùng thân

Yêu nhau như thể tay chân
Anh em hòa thuận, hai thân vui vầy.

Anh em như thể tay chân,
Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần.

Muốn cho lắm cội nhiều cành
Muốn cho lắm chị nhiều anh cậy nhờ.

Con ai là chẳng con cha
Cháu ai là chẳng cháu bà, cháu ông

Làm người có tổ, có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn.

Nhiễu điều phủ lấy giá gương
Người trong một nước phải thương nhau cùng.

Khôn ngoan đối đáp người ngoài
Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.

Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.

Cờ bạc là bác thằng bần
Của nhà bán hết, cho chân vào cùm.

Đêm nằm nghĩ lại mà coi
Lấy chồng đánh bạc như voi phá nhà.  

Thương ai cho bằng thương chồng
Bởi chồng đánh bạc, nên lòng chẳng thương.

Thế gian còn dại chưa khôn
Sống mặc áo rách, chết chôn áo lành.

Miếng ăn là míếng tồi tàn
Mất ăn một miếng lộn gan lên đầu.

Có khó mới có miếng ăn

Không dưng ai dễ đem phần đến cho.

Muốn no thì phải chăm làm
Một hột thóc vàng chín hột mồ hôi.

Thế gian giàu bởi chữ cần
Có mà lười biếng, thì thân chẳng còn

Của đời cha mẹ để cho
Làm không, ăn có, của kho cũng rồi.

Đói thì đầu gối phải bò
Cái chân hay chạy, cái giò hay đi.

Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Thà rằng ăn bát cơm rau
Còn hơn cá thịt, nói nhau nặng lời.

Ai ơi chớ vội cười nhau
Ngẫm mình cho tỏ, trước sau hãy cười

Ai ơi chớ vội cười nhau

Cây nào là chẳng có sâu chạm cành.
Ai ơi chớ vội cười nhau
Cười người hôm trước hôm sau người cười.

Ở sao cho vừa lòng người

Ở rộng người cười, ở hẹp người chê.

Vè đi ở
Tóc quăn chải lược đồi mồi
Chải đứng chải ngồi, quăn vẫn hoàn quăn.
Nên thì tớ ở tớ ăn
Không nên tớ giã đầu quăn tớ về.
Tháng năm công việc ê hề
Thằng ở ra về, chủ phải cưỡi trâu.
Giã ơn chúng bạn chăn trâu,
Tớ về đồng bãi hái dâu chăn tằm.
Tớ ở chưa được nửa năm,
Chủ nhà mắng tớ, tớ nằm không yên.
Tớ ở thì tớ lấy tiền,
Làm chi thiểu não, làm phiền tớ thay.
Chửa sáng dắt trâu đi cày,
Dọn bờ cuốc góc nửa ngày chưa tha:
“Bờ lớn con hãy cuốc ra,
Bờ bé đắp lại cho bà, con ơi!”
Việc làm khắp chốn cùng nơi,
Giục đi cắt cỏ, vai tôi đã mòn.
Đi thì lội suối trèo non,
Cắt được gánh cỏ đã mòn đôi vai.
Về nhà xay đỗ, cạo khoai,
Xay thóc, giã gạo canh hai chưa nằm.
Gà kia mày gáy chiêu đăm,
Để chủ tao nằm, tao ngủ chút nao.
“Bờ chuôm cho chí bờ ao,
Mướn được thằng ở, nhẽ nào, con ơi!”
Chúa ăn rồi chúa lại ngồi
Bắt thằng con ở dọn nồi, dọn niêu.
Ngày trước còn thí yêu yêu,
Về sau chửi mắng ra chiều tốn cơm.
Trước kia còn để cho đơm,
Sau thì giật lấy: “Tao đơm cho mày!”
Tôi đơm một đũa thì đầy,
Chúa đơm ba đũa chẳng đầy xung quanh.
Thằng ở câu được mè ranh,
Nạc chúa ăn hết, để dành xương cho.
Chúa giai là chúa hay lo,
Đêm nằm cắt việc ra cho mà làm.
Chúa gái là chúa ăn tham,
Đồng quà tấm bánh đút nơm trong buồng.
Ăn rồi chết nứt, chết trương,
Chẳng nhớ thằng ở, chẳng thương con đòi.
Ba năm cho được cái khố lụa chồi,
Đầu bằng chiếc đũa, cái đuôi thằn lằn.
Ra đường chẳng dám ở trần,
Thấy chúng, thấy bản, hổ thân, hổ đời!
Mẹ tôi sinh một mình tôi,
Tôi ở nhà người, chịu đắng chịu cay.
Đắng cay thì mặc đắng cay,
Tôi ở năm ngoái, năm nay tôi về.
Giã ơn cái rổ, cái sề,
Nửa đêm gà gáy, tao về nhà tao.
Giã ơn cái cọc cầu ao,

Nửa đêm gà gáy, cho tao có mày.

Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay.
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Ðèn pha bật sáng như ngày mai lên.
Tin vui chiến thắng trăm miềm
Hoà Bình, Tây Bắc, Ðiện Biên vui về
Vui từ Ðồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng.Ai về ai có nhớ không?
Ngọn cờ đỏ thắm gió lồng cửa hang.
Nắng trưa rực rỡ sao vàng
Trung ương, Chính phủ luận bàn việc công
Ðiều quân chiến dịch thu đông
Nông thôn phát động, giao thông mở đường
Giữ đê, phòng hạn, thu lương
Gửi dao miền ngược, thêm trường các khu…Ở đâu u ám quân thù
Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi
Ở đâu đau đớn giống nòi
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền.
Mười lăm năm ấy ai quên
Quê hương cách mạng dựng nên Cộng hoà
Mình về mình lại nhớ ta
Mái đình Hồng Thái cây đa Tân Trào.

– Nước trôi nước có về nguồn
Mây đi mây có cùng non trở về?
Mình về, ta gửi về quê
Thuyền nâu trâu mộng với bè nứa mai
Nâu này nhuộm áo không phai
Cho lòng thêm đậm cho ai nhớ mình
Trâu về, xanh lại Thái Bình
Nứa mai gài chặt mối tình ngược xuôi.

– Nước trôi, lòng suối chẳng trôi
Mây đi mây vẫn nhớ hồi về non
Ðá mòn nhưng dạ chẳng mòn
Chàm nâu thêm đậm, phấn son chẳng nhoà.
Nứa mai mình gửi quê nhà
Nước non đâu cũng là ta với mình
Thái Bình đồng lại tươi xanh
Phên nhà lại ấm, mái đình lại vui…

– Mình về thành thị xa xôi
Nhà cao, còn thấy núi đồi nữa chăng?
Phố đông, còn nhớ bản làng
Sáng đèn, còn nhớ mảnh trăng giữa rừng?
Mình đi, ta hỏi thăm chừng
Bao giờ Việt Bắc tưng bừng thêm vui?

– Ðường về, đây đó gần thôi!
Hôm nay rời bản về nơi thị thành
Nhà cao chẳng khuất non xanh
Phố đông, càng giục chân nhanh bước đường.
Ngày mai về lại thôn hương
Rừng xưa núi cũ yêu thương lại về
Ngày mai rộn rã sơn khê
Ngược xuôi tàu chạy, bốn bề lưới giăng.
Than Phấn Mễ, thiếc Cao Bằng
Phố phường như nấm như măng giữa trời
Mái trường ngói mới đỏ tươi.
Chợ vui trăm nẻo về khơi luồng hàng
Muối Thái Bình ngược Hà Giang
Cày bừa Ðông Xuất, mía đường tỉnh Thanh
Ai về mua vại Hương Canh
Ai lên mình gửi cho anh với nàng
Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng
Vải tơ Nam Ðịnh, lụa hàng Hà Ðông
Áo em thêu chỉ biếc hồng
Mùa xuân ngày hội lùng tùng thêm tươi
Còn non, còn nước, còn trời
Bác Hồ thêm khoẻ, cuộc đời càng vui!

– Mình về với Bác đường xuôi
Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ Người
Nhớ ông Cụ mắt sáng ngời
Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường!
Nhớ Người những sáng tinh sương
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo
Nhớ chân Người bước lên đèo
Người đi rừng núi trông theo bóng Người…

– Lòng ta ơn Ðảng đời đời
Ngược xuôi đôi mặt một lời song song.
Ngàn năm xưa nước non Hồng
Còn đây ơn Ðảng nối dòng dài lâu
Ngàn năm non nước mai sau
Ðời đời ơn Ðảng càng sâu càng nồng.

Cầm tay nhau hát vui chung
Hôm sau mình nhé, hát cùng Thủ đô. 10-1954

Phạm Thị Hương sưu tầm
Hà nội, tháng 9/2013